Eind september vond de officiële opening plaats van het nieuwe stadhuis van Den Helder. Hiermee werd een periode van meer dan drie jaar plannen, ontwerpen, voorbereiden en vervolgens ruim anderhalf jaar bouwen afgerond. Het Huis van de Stad ligt op een voor Den Helder historische plaats, de marinewerf Willemsoord. “Willemsoord had een duidelijke marinefunctie, het vormt de kern en de stad is er als het ware omheen gegroeid”, vertelt Daan Lavies over de locatie. Lavies is als adviseur architectuurhistorie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) betrokken geweest bij het project. “Na het vertrek van de marine op die locatie is een visie ontwikkeld om Willemsoord weer het centrum van Den Helder te maken. Onder andere door er horeca te vestigen, een bioscoop en nu het nieuwe stadhuis.”
Rijksmonument
Voor het nieuwe stadhuis van Den Helder werd het Rijksmonument Gebouw 66 en Gebouw 72 getransformeerd. Gebouw 66, gebouwd in 1826 in een sobere neoclassicistische stijl, was oorspronkelijk een mastenloods. Dat was volgens erfgoedarchitect Jacqueline van Dam van Van Hoogevest Architecten de verklaring voor de bijzonder stevige constructie van het gebouw. “De masten lagen in openingen van 14 meter breed en 56 meter lang”, vertelt zij in een interview met de Stadhuiskrant die de bouw van ontwerp tot en met oplevering heeft gevolgd. “In 1826 is er een enorme houten constructie gemaakt om de vrije overspanning die daardoor ontstond, te kunnen dragen.”
Onderzoek van Van Hoogevest Architecten wees uit dat gedurende de geschiedenis van het gebouw veel dingen zijn aangepast. Van Dam: “Er is bijvoorbeeld een hoek verwijderd om een helling te maken. Die was nodig voor de nieuwe functie van het gebouw, namelijk een loods voor torpedo’s. Ook is een deel van de trekbalk doorgezaagd om er een loop-katsysteem in aan te brengen. Dat werd gebruikt om materialen te verplaatsen in het ijzermagazijn, de nieuwe functie van het gebouw. Deze elementen hebben wij in het ontwerp intact gelaten, we willen de verschillende functies van het gebouw laten zien.”
Namen als een soort graffiti uit het verleden
Een van de elementen die in het nieuwe stadhuis een prominente plaats innemen, zijn de balken in de binnenstraat van het gebouw, waar nu de publieksbalies, de raadzaal en trouwzaal en het vergadercentrum zijn geplaatst. Op de balken staan namen, als een soort graffiti uit het verleden. Dit zijn namen van mensen die of hier of elders op de marinewerf hebben gewerkt. De architecten wilden deze eyecatcher behouden in het ontwerp, maar sommige balken bleken aangetast door houtworm. “Oorspronkelijk wilden we de hele balkenconstructie behandelen tegen houtworm en andere diertjes, maar onderzoek op een proefstuk wees uit dat de behandeling ervoor zorgde dat de namen minder goed zichtbaar werden. Daarom zijn de plekken behandeld die niet in het zicht liggen”, laat architect Van Dam optekenen.
Onderzoek aan de dakconstructie leverde ook een mooie vondst op, aldus Van Dam. “Er was doordat in de jaren negentig van de vorige eeuw een groot deel van het dakbeschot was vervangen weinig origineel materiaal overgebleven. Maar in de zuidwestelijke hoek ontdekten we een opvallende plek. In 1943 is daar een bom op gevallen. Tijdens de oorlog is de schade hersteld en dat zie je terug in het dakbeschot. De planken hebben verschillende kleuren, sommige zijn wat zwart geblakerd. Dit hebben we bewust in het zicht gelaten, het vertelt namelijk een specifiek verhaal. Niet alleen over het gebouw, maar over heel Den Helder.”
Voormalige zeilmakerij
Gebouw 72 is een voormalige takelaarswerkplaats en zeilmakerij uit 1949. Een totaal ander gebouw qua uitstraling en qua constructie, namelijk van beton. “Het gebouw vormt een herkenbaar baken in de nautische activiteiten op de werf. Het gebouw is helemaal gestript tot het betonnen skelet; de vloer en de kolommen. Deze betonnen constructie is in het zicht gebleven. Voor de daglichttoetreding zijn grote kozijnen met veel glas geplaatst en lichtkoepels op het dak. Daarnaast zijn openingen in de vloer gemaakt waardoor een vide is gecreëerd. Hierdoor reikt het daglicht van de lichtkoepel tot aan de begane grond”, vertelt Jan Peter Wingerden, architect en eigenaar van Office Windov.
Wingerden vond het een bijzondere opgave om mee te werken aan het ontwerp van het nieuwe Huis van de Stad. “Een stadhuis is het podium van de politiek, de huisvesting van de ambtelijke organisatie, maar ook de plek waar je trouwt. Iedereen heeft zijn eigen persoonlijke ervaring bij een stadhuis, dat maakt het ontwerp een heel bijzondere opgave.” De architect van Office Windov vindt ook bijzonder dat het gaat om de transformatie van twee gebouwen die hun eigen karakteristiek hebben.
Upgraden naar huidige standaard van duurzaamheid
Om beide gebouwen te upgraden naar de huidige standaard van duurzaamheid, is onder andere het dak van Gebouw 72 vol gelegd met zonnepanelen. “We hebben bewust er voor gekozen om dit niet ook bij Gebouw 66 te doen, met name omdat dit het eerste gebouw is dat je ziet als je Den Helder binnenrijdt”, legt architect Van Dam uit.
Waar mogelijk zijn de gebouwen ook geïsoleerd. Van Dam noemt een voorbeeld: “Bij Gebouw 66 hebben we zogenoemd Monuglas toegepast. Dit is extra dun glas dat erg goed isoleert en dat vaker voor monumenten wordt gebruikt. Het kan worden ingepast in de bestaande ramen. Daarnaast is een WKO-installatie geplaatst. Hiermee is een aardgasaansluiting overbodig.”
De erfgoedarchitect van Van Hoogevest Architecten voegt er nog een opmerking over duurzaamheid aan toe. “Duurzaamheid gaat niet alleen over energieneutraliteit. Het gaat ook om het creëren van een plek die nog lang zal bestaan en waar mensen zich thuis voelen.”
Werken op hoogte als uitdaging
“Werken in de hoogte”, noemt Dooitze Elsma als een van de uitdagingen voor Plaveka Projectafbouw bij de afbouw van het nieuwe stadhuis van Den Helder. De eigenaar van het afbouwbedrijf uit Sint Annaparochie heeft het over de werkzaamheden voor Gebouw 66. “De maximale hoogte in de punt van Gebouw 66 bedroeg wel 10 meter. Daar hebben we akoestische panelen moeten monteren. Het betrof een oud dakbeschot, tussen de spanten was het nergens gelijk, iedere plaat was dus maatvoering. De houtlook pas perfect bij de oude spanten en de balken met namen eronder.”
In de publieksstraat zijn de balies als een los element in de ruimte geplaatst. “Vanwege de goede akoestische eigenschappen, hebben we de balies voorzien van Mono Acoustic-panelen van Rockfon. Het innovatieve monolithische oppervlak van deze panelen koppelt een buitengewoon akoestisch comfort aan een uitstekende brandbeveiliging. Deze zijn naadloos toegepast in de kleur RAL 7035. Hetzelfde naadloze plafond hebben we ook in de Raadszaal gemonteerd.”
Systeemplafonds in eilandvorm
De uitdaging van op hoogte moeten monteren, gold niet zo bij de afbouwwerkzaamheden in Gebouw 72, vertelt Elsma. “Hier hebben we in de kantoren onder andere systeemplafonds in eilandvorm gemonteerd, de Rockfon Sonar X. Het betreft een licht gestructureerd plafondpaneel met de hoogste geluidsabsorptiewaarde. De panelen zijn verdekt toegepast waardoor je het systeem niet ziet. We hebben tevens inspectieluiken gemonteerd, die akoestisch zijn bespoten.”
In de kantoren zijn ook klimaatplafonds van Verwol toegepast. “Om de metalen klimaatplafonds hebben we voor een betere akoestiek wederom de naadloze Rockfon Mono Acoustic-panelen gemonteerd. Overigens zijn we bij de werkzaamheden goed geïnstrueerd en begeleid door de projectadviseurs van Rockfon. We zijn niet voor niets Rockfon partner.”
SAIL Den Helder deadline
Voor het afbouwbedrijf uit Sint Annaparochie was het Stadhuis Den Helder een behoorlijk grote klus. “We hebben hier wel twintig tot dertig man aan het werk gehad. Dat was zeker ook nodig vanwege de tijdsdruk van het werk. De opdrachtgever wilde per se dat de werkzaamheden klaar waren voordat SAIL Den Helder eind juni van dit jaar zou plaatsvinden. Dat was nog al een dingetje, want we moesten met de montage van de akoestische panelen in Gebouw 66 wachten omdat het vochtgehalte nog te hoog lag. Verder hebben we een vooruitziende blik gehad door de materialen op tijd te bestellen. Hierdoor hebben we niet te maken gehad met de fors gestegen prijzen als gevolg van de oorlog in Oekraïne.”
Plaveka Projectafbouw heeft veel ervaring met transformatieprojecten, aldus eigenaar Elsma. “We werken regelmatig mee aan transformaties van bijvoorbeeld kantoren en scholen tot appartementen. Bij transformatie van oude gebouwen denk je vaak dat je het al weet, maar vaak moet je toch weer iets anders bedenken. Ieder oud gebouw heeft zijn specifieke karakteristieken, zoals bijvoorbeeld Gebouw 66 waar onder het dakbeschot niets gelijk was. Maar dat maakt het juist leuk, zeker als het eindresultaat ernaar is. Prachtig toch dat de balken met de namen erop behouden zijn gebleven. Een echte eyecatcher voor het Huis van de Stad.”
Bouwpartners
Opdrachtgever: Zeestad, Den Helder
Architect: Van Hoogevest Architecten, Amersfoort; Office Winhov, Amsterdam
Aannemer: Friso Bouwgroep, Sneek
Fabrikant wanden: Gyproc Nederland, Vianen
Fabrikant plafonds: Rockfon, Roermond; Lambri International, Lelystad
Fabrikant klimaatplafond: Verwol, Opmeer
Montage wanden en plafonds: Plaveka Projectafbouw, Sint Annaparochie
Montage klimaatplafond: Verwol, Opmeer
Foto’s Lucas van der Wee